“ЖМК жөнүндө” мыйзам долбоордун бешинчи версиясы: жарандардын сунуштары эске алынбай, жаңы чектөөлөр киргизилген

Президенттин администрациясы “ЖМК жөнүндө” мыйзам долбоордун бешинчи версиясын жумушчу топко сунуштады, бирок анда медиа чөйрөнүн сунуштары жана эскертүүлөрү эске алынбаптыр. Белгилей кетсек, анын мурдагы версиялары боюнча коомдо чоң нааразычылыктар жаралгандыктан мыйзам долбоордун ар бир беренесин талкуулоо боюнча атайын жумушчу топ түзүлгөн болчу.

Президенттин администрациясы документтин бешинчи версиясын бир ай даярдаган, бирок аны менен таанышып чыгууга медиа чөйрөгө эки күндүк гана убакыт берилген. Кактус Медиа редакциясынын журналисттери жаңы мыйзам долбооруна ылайык интернетте маалымат кантип жөнгө салынаарын изилдеп чыгышты.

Мыйзам долбоорунда интернет мейкиндиги үчүн маанилүү болгон кайсы нормалар сакталды?

Бардык сайттар медиа болуп саналат

Мыйзам долбоорунда жалпыга маалымдоо каражаттары, онлайн ЖМКлар, веб-сайттар, интернет эмне деген аныктамалар менен берене бар. Аныктамалар жөнүндө кененирээк – спойлерде.

• Демек, “медиа” деген аныктама бардык веб-сайттарды камтыйт. Веб-сайт жалпыга жайылтуу үчүн кандай маалыматты камсыз кылбасын, Интернет коомдук мейкиндик болуп саналбасын сайт ээлери каттоодон өтүшү керек.
• Милдеттүү каттоо, жол-жоболор, каттоодон баш тартуу, кайра каттоо процесси, жалпыга маалымдоо каражаттарынын каттоо күбөлүгүн жараксыз деп табуу да сакталып калган, бирок айрым өзгөртүүлөр бар.
• Санариптик өнүктүрүү министрлигинде (мыйзам долбоорунун мурунку редакцияларында – Юстиция министрлигинде) каттоо үчүн татаал жол-жобо каралган. Мисалы “медиадагы маалыматтын максималдуу колөмүн” көрсөтүү керек.
• Арызга “жалпыга маалымдоо каражатын түзүүдө арыз ээсинин ушул мыйзамда белгиленген талаптарга жооп беришин тастыктаган документтер” тиркелет деген бүдөмүк норма да бар.
• Мыйзам долбоорунда, эгер ЖМК каттоодон өткөн болсо, башкалар ошол эле аталыш менен медиа катары каттоодон өтүшү мүмкүн эмес деген норма сакталып калган. Бул эреженин белгилүү бир тобокелдиктери бар: жеке тараптар өздөрүнүн веб-сайттарын каттоо үчүн документтерди чогултуп, бюрократиялык жол-жоболордон өтүү менен жүргөндө, бийликке тиешеси бар айрым адамдар мыйзамдын биринчи күнүндө эле ЖМКны каттоого арыз бере алышат.

Алар ошондой эле каттоодон өткөн маалымат каражаты “аны каттаган ыйгарым укуктуу мамлекеттик органды жана каттоо номерин көрсөтүүгө милдеттүү” деген норманы калтырышкан. Ошол эле учурда бул редакция тууралуу маалымат сайттын башкы бетине тиешелүүбү же социалдык тармактардагы ар бир билдирүүгө бүтүндөй сүйлөм кошулушу керекпи (Твиттерде муну кантип кылса болот? жана видеолор, мисалы TikTok же YouTube Shorts үчүн кыска видеолор) такталган эмес.

Де-факто – цензуранын киргизилиши

• Жарыялоого мүмкүн болбогон нерселердин узун тизмеси менен “сөз эркиндигин, басма сөз эркиндигин кыянаттык менен пайдаланууга, маалымат алуу жана жайылтууга жол берилбейт” деген норма калды.
• Журналисттин укуктары жана милдеттери боюнча эрежелер катаалдалды. Маселен, кайсы бир коррупционердин жана мыйзам бузуучунун аракетин видеого же сүрөткө тартуу үчүн журналист андан уруксат сурашы керек.

Юридикалык жактын ички иштерине мамлекеттин кийлигишүүсү

• Менчик ээсинин жоопкерчилиги, уставды жана менчик ээси менен редакциянын/редакциянын ортосундагы келишимди иштеп чыгуу зарылчылыгы жөнүндөгү макалалар дээрлик өзгөрүүсүз калды. Жалпысынан алганда, журналисттер иштебеген сайттарга тиешеси жок блоктордун баары ЖМКнын абалын начарлатат.

Соттук процесс аяктаганга чейин ишмердүүлүктү бөгөттөө

• Жалпыга маалымдоо каражаттарынын ишин сот тарабынан токтото турууга Конституцияны жана мыйзамдарды бузуу болушу мүмкүн деген доо негиз болот деген эреже сакталган.
• Демек, ар бир доогер соттон макаланы алып таштоону же аны коомчулукка таратуудан жашырууну эмес, редакциянын ишине толук бөгөт коюуну талап кыла алат. Мыйзам бузуудан улам ишмердүүлүктү токтотуу мүмкүн деген эрежеге келсек, кандайдыр бир мыйзам бузуулар болсо, мисалы, эсеп-фактуралар боюнча көйгөйлөр болсо, мамлекет ошол эле учурда бүтүндөй ишкананын ишмердүүлүгүн жана анын сайтынын ишин токтото алат экен.

Мыйзам долбоорунун бешинчи вариантында кандай маанилүү өзгөртүүлөр пайда болду?

Электрондук маалымат каражаттары деген эмне?

• Мыйзам долбоорунда “Жалпыга маалымдоо каражаттарына мезгилдүү басылмалар, телерадиоберүү, интернет-телекоммуникация тармагындагы веб-сайттар жана башка электрондук маалымат каражаттары кирет” деген өзүнчө берене бар. “Башка электрондук маалымат каражаттары” деген эмне экени тактала элек. Болжолдуу сөз социалдык тармактардагы паблик же социатармак жөнүндө болушу мүмкүн. Анткени бул бул интернеттеги сайт.

Бир жыныстуу никелер жана адеп-ахлакка зыян келтирет деген фобиялар

• “Сөз жана басма сөз эркиндигин кыянаттык менен пайдаланууга, маалыматты алуу жана жайылтууга жол берилбестик” деген макалада жалпыга маалымдоо каражаттарында “порнографияны, калктын ден соолугуна жана адеп-ахлагына зыян келтирүүчү жыныстык нике, зордук-зомбулук жана ырайымсыздыкты жайылтууга болбойт” деген аныктама пайда болду.
• Жалпыга маалымдоо каражатынын негиздөөчүсү болууга тыюу салынган беренеге олуттуу өзгөртүүлөр киргизилди. Жашы жете электер, камактагылар жана чет өлкөлүктөрдөн тышкары мыйзамга ылайык, ишмердүүлүгүнө тыюу салынган юридикалык жактар ​​да пайда болду. Ал – “жалпыга маалымдоо каражаттарын же интернет маалымат-телекоммуникация тармагын пайдалануу менен кылмыш жасагандыгы үчүн соттолгон” адамдар.

Соттуулугу жоюлган адамдар шайлоого катыша алат, бирок “Массалык маалымат каражаттары жөнүндө” жаңы мыйзамга ылайык, соттуулугу жоюлган адамдарга жалпыга маалымдоо каражаттарын түзүүгө тыюу салынат экен.

Дагы бир көзөмөл органы – Санариптик өнүктүрүү министрлиги пайда болду

• Мыйзам долбоорунда “Интернет-маалыматтык-телекоммуникация тармагындагы веб-сайт Министрлер кабинети тарабынан белгиленген тартипте Санариптик өнүктүрүү министрлиги тарабынан тармактык маалымат каражаты катары каттоодон өтүүгө тийиш” деп жазылган. Жана башка эрежелер да бар. Каттоо үчүн арыз Юстиция министрлигине же Санариптик өнүктүрүү министрлигине берилет. Андан ары мыйзам долбоорунун текстине ылайык, Санариптик өнүктүрүү министрлиги ар кандай нормаларга кошулат.

Кошумча бюрократия

Кайра каттоо жөнүндө берененин редакциясы өзгөртүлдү. Эгерде юридикалык жак болсо, анда уюштуруучулардын курамын өзгөртүүдө кайра каттоо талап кылынат. Көрсө, юридикалык жактын да сайты болсо, анда ээсин же уюштуруучулардын курамын, аты-жөнүн өзгөртүүдө да кайра каттоодон өтүү керек болот экен. Бирок президенттин администрациясы “кайра каттоо процедурасы учурунда жалпыга маалымдоо каражатынын ишмердүүлүгү токтотулбайт” деп белгиледи.

Мамлекет өзүнүн жашоосун жеңилдетүүнү унуткан эмес

• Мамлекеттик каттоодон бошотуу жөнүндө беренеге “мамлекеттик бийлик жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары тарабынан өздөрүнүн расмий билдирүүлөрүн жана материалдарын, ченемдик укуктук актыларын жарыялоо үчүн гана түзүлгөн жалпыга маалымдоо каражаттары (анын ичинде веб-сайттар)” кошулган.

Каттоодон баш тартуу

• Каттоодон баш тартуу беренесине, эгер менчик ээси каттоо үчүн зарыл болгон бардык маалыматтарды бербесе, анда Санариптик өнүктүрүү министрлиги андан баш тартат деген норма кошулду.

Каттоодон өткөн маалымат каражаттары үчүн гана аккредитация берилет

• Президенттин администрациясы каттоодон өткөн гана жалпыга маалымдоо каражаттарынын кызматкерлери иш-чараны чагылдыруу үчүн аккредитацияланат деген норманы киргизди. Ошол эле учурда журналисттер ачык түрдөгү окуяларды чагылдыра алышат. Бул деген ЖМКлар Жогорку Кеңеш же сот жабык эшик артында кандайдыр бир жыйын өткөрүп жатат деп жазбаш үчүн кошулгандай.
• Ошол эле учурда, эгерде журналист же жалпыга маалымдоо каражаттарынын редакциясы аккредитациялоонун белгиленген эрежелерин бузса, мамлекеттик органдын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын ар-намысына жана кадыр-баркына, ишкердик беделине шек келтирүүчү, чындыкка дал келбеген маалыматтарды таратса, журналист аккредитациядан ажыратылышы мүмкүн. Башкача айтканда, иш-чарага барып, кандайдыр бир негатив жарыяласа – кийинкиде мамлекеттик мекемеге киргизилбей калат.